گرگان نام شهر و شهرستان و نيز نام سرزميني باستاني در جنوب شرقي درياي خزر است. در زبان باستاني آن را گورگان و وركان و در زبان يوناني هيركان يا هيركانيا و در زبان عربي جرجان مي‌گفتند. شهر و شهرستاني كه امروز گرگان خوانده مي‌شود تا سال 1316 شمسي موسوم به استرآباد بود، و كل منطقه گرگان قديم، در تقسيمات كشوري امروز، استان گلستان نام دارد. كاوشهاي باستان‌شناسي پيشينه تمدن اين منطقه را 5 تا 6 هزار سال اعلام كرده‌اند. با اين تمدن كهن، تاريخي پرفراز و نشيب، آثار و بقاياي باستاني فراوان و با دانشمنداني نامدار و اقوامي مقتدر و نجيب، گرگان جايگاهي رفيع و سهمي ارزشمند در تاريخ و تمدن باشكوه ايران دارد. اين منطقه بالغ بر 20 هزار كيلومترمربع وسعت و نزديك به يك ميليون و 700 هزار نفر جمعيت دارد. شهر گرگان در حال حاضر (با احتساب جمعيت روستاهايي كه به شهر پيوسته‌اند)، قريب 270 هزار نفر جمعيت و حدود 60 كيلومترمربع وسعت دارد. 

بافت قديم گرگان متشكل از پنج دروازه بوده است كه اين دروازه ها ( نحل تقاطع راههاي مختلف بوده اند ) ميتوانند علل و شيوه رشد شهر را نشان دهند ، پنج دروازه شهر عبارت بودند از دروازه شرقي بطرف بسطام و خراسان ، دروازه فوجرد يا سبزه مشهد كه به طرف گرگان قديم مي رفته است ، دروازه جنوبي بنام چهل دختران كه بطرف كوهستان مي رفته و دروازه مازندران و دروازه دنكوان كه در دروازه پنجم رفت و آمدي صورت نمي گرفته است . بافت قديم گرگان را مجموعه اي از محلات مسكوني و مراكز محلات تشكيل مي دهد سير تحول آنچه كه در حال حاضر بافت گرگان ناميده مي شود ، حاكي از تجمع اوليه سه محله اصلي سبزه مشهد ، ميدان و نعلبندان مي باشد كه بتدريج و تا به امروز در جهات مختلف بخصوص شرق و جنوب شرقي گسترش يافته اند . در هر سمت شهر محله شرقي كنار دروازه خراسان بوده است ناگفته نماند كه هر سه محله با راه اصلي بهم متصل مي شوند . بازار اصلي در محله شرقي بر مركزيت آن محل مي افزوده است ( در گذر دوشنبه اي واقع در محله غربي و گذر چهارشنبه اي واقع درمحله شمالي احتمالا بازارهاي هفتگي وجود داشته است ) . شكل گيري و تجمع فضاهاي مسكوني در بافت قديم گرگان تحت عنوان يك محله با نام مشخص بيانگر علل و عواملي مي باشد بعضي از اين محلات در روند تجمع افراد يك صنف شكل گرفته اند مانند محله نعلبندان و يا دباغان ، بخش ديگري از محلات بخاطر همجواري باعناصر و فضاهاي خاص نام آن را به خود گرفته اند مانند محله ميدان يا سرچشمه . محله اصلي سبزه مشهد كه در شمال و كنار دروازه گرگان قديم قرار داشت شامل محلات فرعي تر: سرچشمه ، سرپير ، چهارشنه اي و دباغان مي باشد اين محله به دليل بوجود مظهر قنات در محدوده آن تامين كننده آب ساكنين شهر بوده است عناصر مشخصي كه در مركز و محدوه اين محله قرار دارند شامل : امامزاده نور ، مصلي و چند تكيه مي باشد . محله اصلي ميدان كه در غرب وكنار دروازه مازندران قرار داشته است شامل محلات فرعي تر : دربنو ، مير كريم ، دوشنبه اي و دوچنار مي باشد ( محله دوچنار در حال حاضر وجود ندارد ) در محله ميدان يكي ديگر از بازارهاي اصلي شهر وجود داشته است كه با احداث خيابانهاي جديد بخشي از آن از بين رفته است و بخشي ديگر ان بصورت بازارچه اي فعال بكار خود ادامه مي دهد .

 محله اصلي نعلبندان كه در شرق شهر و كنار دروازه خراسان قرار داشت شامل محلات فرعي تر : ميخچه گران ، پاسرو ، باغشاه و شيركش مي باشد قدمت دو محله باغشاه و شيركش به اواخر دوره قاجار مي رسد . بازار اصلي و مسجد جامع شهر در اين محله قرار داشته و دارند . هر كدام از محلات نامبرده بالا علاوه بر بازار و بازارچه داراي مسجد يا تكيه ، حمام ، مدرسه و آب انبار اختصاصي نيز بوده اند كه كم و بيش تا امروز شكل خود را حفظ كرده اند و به نظر مي رسد كه محله ميدان قديمي تر و مربوط به زمانهاي اوليه شكل گيري شهر باشد كه بعد دو محله شمال و شمال شرقي در كنار آن بوجود آمده اند كه باعث شده شهر بطرف شمال و شمال شرقي رشد كند ولي از طرف غرب به خاطر وجود خندق و بارو و از طرف جنوب بعلت وجود كوهها و جنگلها رشد كمتري داشته است اين رشد باعث ايجاد محلات فرعي تر ( شيركش ، پاسرو و ميخچه گران در شرق و جنوب شرقي و محلات چهارشنبه اي ، سرپير ، دباغان در شمال شرقي و بليس محله در شرق ) شد و ادغام كليه محلات با هم بافت قديم گرگان را تشكيل مي دهد .

رشد اولي شهر در محدوده برج و باروي آن بود اما از سال 1290 به بعد رشد شهر بيشتر معطوف به جنوب و شرق شد و از سال  1317 به بعد نيز رشد شهر مجدداً در همان قسمت شرق و جنوب شرقي انجام شد اما در دهه 1340و 1350 روند رشد شهر تغيير نمود و شهر بصورت پراكنده و در تمام جبهه ها گسترش يافت كه بيشتر در امتداد خيابانها ايجاد شده بود . در دهه اخير نيز شهر اين الگوي رشد پراكنده در همه جهات را دنبال كرده كه بيشتر در جهات شمال شرقي و جنوب بوده است و بعلت وجود زمينهاي مرغوب كشاورزي در شمال و باغات و جنگلها در جنوب رشد نامناسبي را ايجاد نموده است .